( 1412 ) كسى كه خمس بدهكار است ، اگر با حاكم شرع مصالحه كند ، مىتواند در تمام مال تصرف نمايد و بعد از مصالحه ، منافعى كه از آن به دست مىآيد مال خود او است .
( 1413 ) اگر از مالى كه خمس آن واجب شده ولى خمس آن را نپرداخته و به ذمه هم نگرفته ، سودى ببرد ، مقدارى از سود كه در مقابل خمس آن مال است مال شخص نخواهد بود ، و بايد خمس اصل مال و تمام سودى كه در مقابل خمس بدست آورده و خمس بقيه سود را بدهد ، مثلا صد تومان مال خمس نداده داشته و از آن پنجاه تومان سود برده ، بيست تومان بابت خمس اصل مال و ده تومان بابت سود اين بيست تومان و هشت تومان بابت خمس چهل تومان باقيمانده ، بايد خمس بدهد .
( 1414 ) در تعلق خمس به سودى كه به مال طفل تعلق مىگيرد اشكال است و ظاهر عدم تعلق خمس است به مال طفل ، ولى احوط اداى خمس بعد از بلوغ است و وقت تعلق آن گذشتن سال بر اولين سودى است كه علم به وقت آن دارد .
( 1415 ) كسى كه خمس مال خود را نداده و فقير شده ، و يا اگر الان بدهد فقير مىشود ، همان طور كه ساير بدهى ها ساقط نمىشود ، خمس مال او نيز ساقط نمىشود و بايد به حاكم شرع مراجعه كند .
كسى كه از اول تكليف خمس نداده ، اگر ملكى بخرد و قيمت آن بالا رود ، چنانچه آن ملك را براى ترقى قيمت نخريده باشد ، مثلا زمينى را براى زراعت خريده است ، اگر پول آن را بعد از تعلق خمس به فروشنده داده ، خمس همان پول را فعلا بايد بدهد و تفاوت ارزش پول را با حاكم مصالحه نمايد . و با پرداخت خمس تصرفات قبلى بدون اشكال مىشود ، و اگر آن پول مشكوك در تعلق خمس بوده ، احتياطا با حاكم مصالحه نمايد .
كسى كه از اول تكليف خمس نداده ، اگر از منافع كسب ، چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته ، بايد خمس آن را بدهد ، ولى اثاث خانه و چيزهاى ديگرى كه نياز داشته و مطابق شأن خود خريده ، اگر بداند كه از فايده در بين سال خود آنها را خريده ، خمس واجب نيست ، و اگر نداند كه از

276