نمىآورد واجب است بجا آورد ، و آنچه بجا مىآورد بايد ترك كند . و بر كسى كه معروف و منكر را نمىداند واجب نيست .
دوم : آن كه احتمال بدهد امر و نهى او تأثير مىكند ، پس اگر بداند اثر نمىكند واجب نيست .
سوم : آن كه بداند و يا اطمينان داشته باشد شخص معصيت كار بنا دارد كه معصيت خود را تكرار كند ، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح بدهد كه تكرار نمىكند واجب نيست .
چهارم : آن كه در امر و نهى مفسده‌اى نباشد ، پس اگر بداند يا گمان كند كه اگر امر يا نهى ضرر جانى يا عرضى و آبروئى يا مالى قابل توجه به او مىرسد واجب نيست . بلكه اگر احتمال صحيح بدهد كه از آن ترس ضررهاى مذكور را پيدا كند واجب نيست . بلكه اگر بترسد كه ضررى متوجه متعلقان او مىشود واجب نيست ، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانى يا عرضى و آبروئى يا مالى موجب حرج بر بعضى مؤمنين ، واجب نمىشود بلكه در بسيارى از موارد حرام است .
مسأله 2867 - اگر معروف يا منكر از امورى باشد كه شارع مقدس به آن اهميت زياد مىدهد مثل اصول دين يا مذهب وحفظ قرآن مجيد وحفظ عقايد مسلمانان يا احكام ضروريه ، بايد ملاحظه اهميت شود ، و در مجرد ضرر ، موجب واجب نبودن نمىشود ، پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقايد مسلمانان يا حفظ احكام ضروريه اسلام بر بذل جان و مال ، واجب است بذل آن .
مسأله 2868 - اگر بدعتى در اسلام واقع شود مثل منكراتى كه دولت هاى جائر انجام مىدهند به اسم دين مبين اسلام ، واجب است خصوصا بر علماء اسلام اظهار حق و انكار باطل ، و اگر سكوت علماء اعلام موجب هتك مقام علم و موجب اسائه ظن به علماء اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوى كه

551