" مسأله 3120 " پس از طرح دعوى در دادگاه مدعى عليه يا اقرار مىكند يا انكار و يا سكوت . پس اگر اقرار نمايد و مدعى از قاضى طلب حكم كند ، لازم است قاضى بر اساس اقرار مدعى عليه حكم نمايد و بعد از حكم او دعوى پايان مىپذيرد . و اگر مدعى عليه انكار نمايد ، قاضى از مدعى طلب بينه و شهود مىكند ، پس اگر بينه خود را حاضر نمود قاضى بر اساس آن حكم مىكند ، و اگر بينه نداشت و يا نخواست آن را اقامه نمايد مىتواند از قاضى بخواهد كه منكر را قسم دهد ، در اين صورت اگر منكر قسم ياد كند و قاضى به نفع او حكم نمايد دعوى پايان مىپذيرد ، و مدعى ديگر حق طرح دعوى يا تقاص از مال منكر را ندارد ، هر چند خود را محق بداند .
" مسأله 3121 " قسم خوردن منكر بايد به دستور قاضى و پس از تقاضاى مدعى باشد ، پس اگر خودش يا به دستور قاضى بدون تقاضاى مدعى قسم بخورد فايده ندارد ، و پس از تقاضاى مدعى و دستور قاضى دوباره بايد قسم ياد كند .
" مسأله 3122 " منكر مىتواند از قسم خوردن خود دارى و نكول نمايد و قسم را به مدعى برگرداند ، پس اگر مدعى قسم ياد كند و قاضى حكم نمايد دعوى به نفع مدعى پايان مىپذيرد . و اگر منكر از قسم خوردن و برگرداندن قسم به مدعى خود دارى نمايد ، بنابر احتياط واجب قاضى از مدعى مىخواهد كه قسم ياد كند ، پس اگر او قسم ياد كرد دعوايش ثابت مىشود ، و اگر نه ظاهرا ساقط مىگردد .
" مسأله 3123 " اگر مدعى عليه سكوت نمايد و اقرار يا انكار نكند قاضى از مدعى طلب بينه مىنمايد ، و اگر او بينه نداشت يا آن را حاضر نكرد ، در صورت درخواست مدعى قاضى از مدعى عليه مىخواهد كه قسم ياد كند و يا قسم را به مدعى برگرداند ، پس اگر به سكوت خود ادامه داد بنابر احتياط واجب قاضى از مدعى مىخواهد تا او قسم بخورد و دعوى به نفع او پايان پذيرد .
" مسأله 3124 " هر گاه مدعى اقامه بينه نمايد قاضى نمىتواند او را به قسم خوردن نيز وادار كند ، مگر اين كه مورد دعوى طلبكارى از ميت باشد كه مدعى علاوه بر بينه بايد قسم نيز ياد كند مبنى بر اين كه فعلا حق او باقى است و آن را دريافت نكرده است . و در اين حكم فرقى نيست بين اين كه مدعى طلب از ميت ، وارث يا وصى و يا شخص ديگرى باشد . و اگر مدعى بر ميت ورثه صاحب حق باشند علاوه بر اقامه بينه هر كدام جداگانه بايد قسم ياد كنند .
" مسأله 3125 " هر گاه بدهكارى ميت به طريقى غير از بينه - نظير اقرار ميت در زمان حيات يا اقرار ورثه او يا شهرتى كه موجب اطمينان باشد - ثابت شود و احتمال داده شود كه

566