مىكند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است ، بلكه در صورتى كه پس از تحقيق گمان به صبح داشته يا بنابر احتياط گمان به شب داشته يا شك داشته كه صبح شده يا نه و كارى كه روزه را باطل مىكند انجام داده و بعد معلوم شود صبح بوده قضاى آن روزه بر او واجب مىشود . ولى اگر بعد از تحقيق يقين كند كه صبح نشده و چيزى بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نيست .
4 - هر گاه به گفته كسى كه مىگويد صبح نشده كارى كه روزه را باطل مىكند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است ، خواه گفته آن فرد براى او حجت باشد يا نه .
5 - هر گاه به گفته كسى كه مىگويد صبح شده يقين نكند يا خيال كند شوخى كرده و كارى كه روزه را باطل مىكند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است .
6 - هر گاه نابينا و مانند آن به گفته كسى كه مىگويد مغرب شده اطمينان كرده و افطار كند و بعد معلوم شود مغرب نبوده است .
7 - بنابر احتياط هر گاه در هواى صاف به علت تاريك شدن هوا يقين كند مغرب شده و افطار نمايد و پس از آن معلوم شود مغرب نبوده است ، ولى اگر در هواى ابرى با اطمينان به مغرب افطار كند و پس از آن معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نيست .
8 - اگر به گفته دو عادل روزه خود را افطار كند يا به گفته كسى اطمينان پيدا كند مغرب شده و افطار نمايد ولى بعد معلوم شود مغرب نشده است .
9 - هر گاه بى جهت يا براى خنك شدن مضمضه كند - يعنى آب را در دهان بگرداند - و بى اختيار فرو رود ، ولى اگر فراموش كند روزه است يا براى وضوى نماز واجب مضمضه كند و بى اختيار فرو رود قضا بر او واجب نيست .
10 - بنابر احتياط اگر چيز ديگرى غير از آب را در دهان ببرد و بى اختيار فرو رود ، يا آب را براى استنشاق در بينى نمايد و اتفاقا فرو رود .
11 - بنابر احتياط واجب هر گاه نمىتوانسته مسأله را ياد بگيرد يا اصلا متوجه مسأله نبوده و يا يقين داشته فلان چيز روزه را باطل نمىكند و آن را انجام داده است .
12 - بنابر احتياط هر گاه با همسرش ملاعبه كند و بدون اين كه قصد و يا عادت داشته باشد بدون اختيار منى از او خارج شود .
مواردى كه قضا و كفاره هر دو واجب است " مسأله 1547 " در موارد زير علاوه بر قضا كفاره نيز بر انسان واجب مىشود :
1 - اگر از روى علم و آگاهى و عمد يكى از مبطلات روزه را انجام دهد ، و هم چنين

270