دوم : آن كه احتمال بدهد امر و نهى او تأثير مىكند ، پس اگر بداند اثر نمىكند واجب نيست .
سوم : آن كه بداند شخص معصيت كار بنا دارد كه معصيت خود را تكرار كند ، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح بدهد كه تكرار نمىكند واجب نيست .
چهارم : آن كه در امر و نهى مفسده‌اى نباشد ، پس اگر بداند يا گمان كند كه اگر امر يا نهى كند ضرر جانى يا عرضى و آبروئى يا مالى قابل توجه به او مىرسد واجب نيست ، بلكه اگر احتمال صحيح بدهد كه از آن ترس ضررهاى مذكور را پيدا كند واجب نيست بلكه اگر بترسد كه ضررى متوجه متعلقان او مىشود واجب نيست ، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانى يا عرضى و آبروئى يا مالى موجب حرج بر بعضى مؤمنين ، واجب نمىشود بلكه در بسيارى از موارد حرام است .
مسأله 2792 - اگر معروف يا منكر از امورى باشد كه شارع مقدس به آن اهميت زياد مىدهد مثل اصول دين يا مذهب و حفظ قرآن مجيد و حفظ عقايد مسلمانان يا احكام ضروريه ، بايد ملاحظه اهميت شود ، و مجرد ضرر ، موجب واجب نبودن نمىشود ، پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقائد مسلمانان يا حفظ احكام ضروريه اسلام بر بذل جان و مال ، واجب است بذل آن .
مسأله 2793 - اگر بدعتى در اسلام واقع شود مثل منكراتى كه دولتهاى جائر انجام مىدهند به اسم دين مبين اسلام ، واجب است خصوصا بر علماء اسلام اظهار حق و انكار باطل ، و اگر سكوت علماء اعلام موجب هتك مقام علم و موجب اسائه ظن به علماء اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوى كه ممكن است اگر چه بدانند تأثير نمىكند .
مسأله 2794 - اگر احتمال صحيح داده شود كه سكوت موجب آن مىشود كه منكرى معروف شود يا معروفى منكر شود واجب است خصوصا بر علماء اعلام اظهار حق و اعلام آن ، و جايز نيست سكوت .
مسأله 2795 - اگر سكوت علماء اعلام موجب تقويت ظالم شود يا موجب تأييد او گردد يا موجب جرأت او شود بر ساير محرمات ، واجب است اظهار حق و انكار باطل اگر چه تأثير فعلى نداشته باشد .
مسأله 2796 - اگر سكوت علماء اعلام باعث شود كه مردم به آنها بد گمان شوند و آنها را متهم كنند به سازش با دستگاه ظلم ، واجب است اظهار حق و انكار باطل اگر چه بدانند جلوگيرى از محرم نمىشود و اظهار آنها اثرى براى رفع ظلم ندارد .

398