پنج يك آن را اجازه ندهد معامله آن مقدار باطل است و حاكم شرع مىتواند پنج يك آن مال را بگيرد . و اگر اجازه بدهد معامله صحيح است و خريدار بايد مقدار پنج يك پول آن را به حاكم شرع بدهد ، و اگر به فروشنده داده مىتواند از او پس بگيرد .
مسأله 1763 - اگر چيزى را كه خمس آن داده نشده به كسى ببخشند پنج يك آن چيز مال او نمىشود .
مسأله 1764 - اگر از كافر يا كسى كه به دادن خمس عقيده ندارد ، مالى بدست انسان آيد ، واجب نيست خمس آن را بدهد .
مسأله 1765 - تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها از وقتى كه شروع به كاسبى مىكنند يك سال كه بگذرد ، بايد خمس آنچه را كه از خرج سالشان زياد مىآيد بدهند ، و كسى كه شغلش كاسبى نيست ، اگر اتفاقا معامله‌اى كند و منفعتى ببرد ، بعد از آن كه يك سال از موقعى كه فايده برده بگذرد ، بايد خمس مقدارى را كه از خرج سالش زياد آمده بدهد .
مسأله 1766 - انسان مىتواند در بين سال هر وقت منفعتى به دستش آيد خمس آن را بدهد ، و جايز است دادن خمس را تا آخر سال تأخير بيندازد و اگر براى دادن خمس ، سال شمسى قرار دهد ، مانعى ندارد .
مسأله 1767 - كسى كه مانند تاجر و كاسب بايد براى دادن خمس ، سال قرار دهد ، اگر منفعتى بدست آورد و در بين سال بميرد ، بايد مخارج تا موقع مرگش را از منفعت كسر كنند و خمس باقى مانده را بدهند .
مسأله 1768 - اگر قيمت جنسى كه براى تجارت خريده بالا رود و آن را نفروشد و در بين سال قيمتش پائين آيد خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست .
مسأله 1769 - اگر قيمت جنسى كه براى تجارت خريده بالا رود و به اميد اين كه قيمت آن بالاتر رود ، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قيمتش پائين آيد خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب است بلكه اگر به اندازه‌اى هم نگه داشته كه تجار معمولا براى گران شدن جنس آن را نگه مىدارند ، خمس مقدارى كه بالا رفته بايد بدهد .
مسأله 1770 - اگر غير مال التجاره مالى داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد مثلا به او بخشيده‌اند ، چنانچه قيمتش بالا رود ، و آن را بفروشد مقدارى كه بر قيمتش اضافه شده ، خمس دارد . ولى اگر مثلا درختى كه خريده ميوه بياورد ، يا گوسفند چاق شود ، در صورتى كه مقصود او از نگهدارى آنها اين بوده كه منفعتى از آنها ببرد ، بايد خمس آنچه زياد شده

234