است بايد براى پرداخت بدهى خودش كسب كند ، و كسى هم كه كاسب نيست چنانچه بتواند كاسبى كند ، احتياط واجب آن است كه كسب كند و بدهى خود را بدهد .
مسأله 2279 - كسى كه دسترسى به طلبكار خود ندارد ، چنانچه اميد نداشته باشد كه او را پيدا كند ، بايد با اجازه حاكم شرع طلب او را به فقير بدهد ، و شرط نيست در فقير كه سيد نباشد .
مسأله 2280 - اگر مال ميت بيشتر از خرج واجب كفن و دفن و بدهى او نباشد ، بايد مالش را به همين مصرفها برسانند و به وارث او چيزى نمىرسد .
مسأله 2281 - اگر كسى مقدارى پول طلا يا نقره قرض كند و قيمت آن كم شود ، يا چند برابر گردد ، چنانچه همان مقدار را كه گرفته پس بدهد كافى است ، ولى اگر هر دو به غير آن راضى شوند اشكال ندارد .
مسأله 2282 - اگر مالى را كه قرض كرده از بين نرفته باشد و صاحب مال ، آن را مطالبه كند ، احتياط مستحب آن است كه بدهكار همان مال را به او بدهد .
مسأله 2283 - اگر كسى كه قرض مىدهد شرط كند كه زيادتر از مقدارى كه مىدهد بگيرد ، مثلا يك من گندم بدهد و شرط كند كه يك من و پنج سير بگيرد ، يا ده تخم مرغ بدهد كه يازده تا بگيرد ، ربا و حرام است بلكه اگر قرار بگذارد كه بدهكار كارى براى او انجام دهد ، يا چيزى را كه قرض كرده با مقدارى جنس ديگر پس دهد ، مثلا شرط كند يك تومانى را كه قرض كرده با يك كبريت پس دهد ، ربا و حرام است و نيز اگر با او شرط كند كه چيزى را كه قرض مىگيرد بطور مخصوص پس دهد ، مثلا مقدارى طلاى نساخته به او بدهد و شرط كند كه ساخته پس بگيرد ، باز هم ربا و حرام مىباشد . ولى اگر بدون اين كه شرط كند ، خود بدهكار زيادتر از آنچه قرض كرده پس بدهد اشكال ندارد بلكه مستحب است .
مسأله 2284 - قرضى كه در او قرار ربا است صحيح است ، لكن شرط و قرار باطل مىباشد ، و شرط زياده علاوه بر بطلانش ، نيز حرام است .
مسأله 2285 - اگر كسى بخواهد پولى قرض كند و ربا بدهد يا قرض بدهد و ربا بگيرد و به يكى از راه‌هائى كه در بعض رساله‌هاى عمليه ذكر شده بخواهد از ربا فرار كند جائز نيست ، و زياده‌اى كه مىگيرد بر او حلال نمىشود ، پس رباى قرضى به وجهى از وجوه حلال نيست .
مسأله 2286 - اگر لباسى را بخرد و بعدا از پولى كه رباء گرفته ، يا از پول حلالى كه

313