دوران تجدد طب ايرانى چنان كه در بالا مسطور گرديد بهترين ادوار طب كشور ما ( بدون در نظر گرفتن طب معاصر ) در دوران اسلامى تا عهد مغول بود .
اما تجدد طب ايرانى از طلوع دخيره خوارزمشاهى تأليف سيد اسمعيل گرگانى شروع مىگردد كه در سطور آتى از آن صحبت خواهيم كرد بايد دانست كه عموم كتب طبى در دوران تمدن اسلامى جز چند كتاب طبى كه به زبان پارسى بوده بقيه به زبان عملى آن دوران يعنى عربى بوده است چنان كه محمد بن زكرياى رازى طبيب عاليشأن ايرانى تمام مؤلفات طبى و غير طبىاش به زبان عربى بوده است .
قديم‌ترين كتاب طبى پارسى كه كتاب " الانبيه عن حقايق الادويه " تأليف " ابومنصور موفق بن على الهروى " طبى فارسى است ( كه نسخه‌اى از آن در كتابخانه دولتى وين ( اطريش ) موجود است ) و كتاب " هدايه ابوبكر اخرينى " است ولى پس از تحقيقاتى كه عدهء از محققين بمانند مرحوم علامه قزوينى و آقاى مجتبى مينوى نموده‌اند چنين معلوم مىشود كه به احتمال قوى قديم‌ترين كتاب طبى فارسى كتاب " هدايه ابوبكر اخوينى " باشد . اسم ديگر كتاب " هداية المتعلمين " است كه نسخه بسيار قديمى است و اكنون در كتابخانه بدلئيان شهر اكسفور انگلستان موجود است و معروف چنين است كه اين نسخه در كتابخانه ذيقيمت شاهزاده فرهاد ميرزا معتمد الدوله بوده و سپس به كتابخانه بدلئيان انتقال يافته است . سبك وسياق كتاب بمانند كتب قرن چهارم و پنجم هجرى قمرى است و مؤلف شاگرد شاگرد محمد زكرياى رازى است و بدين ترتيب مىتوان نتيجه گرفت كه قطعا تافوت رازى پزشك نامى ايران 314 يا 320 هجرى قمرى و پس از وى تا مدتى كتاب طبى به زبان پارسى تحرير نگرديده تا دوران ابن سينا يعنى قرن پنجم هجرى قمرى كه ابن سينا كتب چندى به فارسى نوشته است .
( براى اطلاع زيادتر رجوع شود به مجله يغما سال سوم شماره دوازدهم مقاله آقاى مجتبى مينوى و همچنين به تعليقات چهار مقاله ( مقاله چهارم ) صفحات 6378 ، 384 ) ابن سينا مؤلفاتى معدود و محدود در طب به فارسى دارد كه انگشت شمار مىباشد بمانند رساله نبض و رساله جوديه ( يا منسوب بوى ) ( رجوع شود برساله جوديه تصنيف شيخ رئيس ابوعلى سينا با مقدمه و حواشى و تصحيح دكتر محمود نجم آبادى كه از طرف انجمن آثار طبى طبع شده 1330 شمسى تهران ) .
درباره كتب كحالى كتابى بنام " نورالعيون " تاليف ابوروح محمد بن منصور بن ابى عبد الله گرگانى كه به سال 480 هجرى قمرى در زمان ابوالفتح ملكشاه بن محمد تاليف كرده است و كتاب ديگرى كه در همين زمينه به زبان فارسى آمده كه قاعدة بايد ترجمه از همان در تذكرة الكحالين تأليف على بن عيسى كحال نصرانى بغدادى است كه در حدود سال 400 هجرى قمرى تاليف و آن را به فارسى ترجمه كرده است ( رجوع شود به مقاله نافعه استاد سعيد نفيسى صفحات 38 تا 43 شماره اول مجله جهان پزشكى سال 1326 شمسى ) .
بارى منظور آنست كه تجدد طب ايران يا به اصطلاح فرانسويها اين رنسانس ( Renaisance ) در حقيقت يادگار پزشك بزرگ ايرانى زين الدين ( با شرف الدين ) ابوابراهيم اسمعيل بن حسين بن محمد بن احمد الحسينى الجرجانى متوفى به سال 531 هجرى قمرى است .
دانشمند بزرگ ايرانى كه بنام سيد اسمعيل جرجانى مشهور است جنبش و نهضتى عظيم در مؤلفات طبى در تمدن اسلامى به عمل آورد و آن اين كه كتب تاليفى خود را به زبان پارسى به رشته تحرير در آورد و اولين آن را بنام خوارزمشاه " ذخيره خوارزمشاهى " نام گذارد .

6