مانند مداواى افعيست وعلاج زخم گزيدهء اژدها وساير آن بادويهء آكله وقروح خبيثه بايد كرد وضماد نمودن ببادروج وبه دستور بر صاحن بالخاصية مفيد است عقارب به فارسى كژدم نامند واقسام مىباشد وگويند نه قسم است وزبونترين وسياه وجراره واسلم او طياء است وگزيدن او باعث درد شديد وسردى اعضا وكزاز واختلاط عقل وانچه قتال باشد موجب خدر وغشى وعرق سرد وانطباق فكين وورم قضيب وبروز مقعد مىگردد واگر بر شريان بگزد موجب غشى وبر عصب باعث تشنج وبر ورگ موجب عفونة خون در تجاويف رگها است ومداواى آن بموجبى كه در قواعد ادويهء مشترك النفع كليه گذشت بايد نمود وشرب سير وضماد او وشراب كهنه ورته ورنيار ويه وعاقر قرحا وبرگ سداب وپياز عنصل وتخم يونجهء صحرائى وفاشرا او بيخ حنظل وغاريقون واسپند وتره تيزك وتخم او وجاوشير وسطاريون كه در اصفهان كل عقرب نامند واز مجرباتست وضماد او بغايت مسكن درد وبه دستور ضماد خندوق پخته وطلاى گوگرد بار اتيا نج وبه دستور عسل بلادر با روغن گردكان همين اثر دارد وتدهين بروغن زيتون كرم در تسكين درد گزيدن عقرب سريع الاثر است وعقرب جراره بسيار كوچك مىباشد ودنباله را در حين حركة ميكشد ومانند ساير عقرب بلند بلند اردو در روز اول چندان ضررى از او ظاهر نمىگردد ودر روز دويم وسيم اعراض هولناك بهم مىرسد مثل غشى وخفقان وبول الدم وورم زبان وپيچش عظيم ومداواى آن بعد از مكيدن وداغ كردن موضع شرب آب سيب ترش است وبالخاصية آب او وسويق او ترياق اوست وقرص كافور ودوغ وشيرهء تخم خرفه وامثال او با سكنجبين مفيد وهر گاه باعث ورم كردد فصد كنند ودر ورم زبان برگ ريز زبان را بگشايند ودر احتباس طبع حقنه ودر سحج امعا روغن گلسرخ بنوشند وترياق عسكرى درين باب قوى الاثر استو اين سفوف را از مجربات دانسته‌اند طرخشقوق خشك برگ درخت سيب ترش گشنيز خشك بالسويه قدر شربتش سه مثقالست وعلاج موضع جراحت را بدواى تند بايد كرد وحوالى آن را بگل ارمنى وسركه ومبردات طلا كنند وتغذيه به آب غوره واشياى بارده موافق است رتيلا وشب وعنكبوت اقسام رتيلا گويند شش صنف است يكى پردار مانند پر مورچه ويكى سياه ويكى عنبيه كه به فارسى انگورك نامند ويكى سرخ ويكى زرد وآن ذهبيه بسيار زرد وبعضى مايل بزردى مىباشد وزغب دار مانند پشم ويكى كوكبيه ودر پشت او خطهاى براق همهء او در شكل شبيه بعنبكبوشد واعراض گزيدن رتيلا ورم موضع لع ودرد معده وخارش بدن واطلاق طبع است ودر بعضى بيحسى بدن وبرآمدگى شكم وعرق مفرط ورعشه ودرد سر وكزاز وتمدد وسرفه وقى دايم ودر بعضى درد رمنى وخروج بادها از مقعد واضطراب عظيم وسبات مملك مىباشد ومداواى آن به دستور استعمال ادويهء مشترك النفع مذكوره وانچه در عقرب بيان شده وتدبير موضع لسع وجلوس در آب گرم است چه آب گرم باعث تسكين درد واستراحت بقدر ساعتى مىگردد وبايد بعد از تسكين موضع را با آب نمك تند نطول نموده آن بسيار گرم باشد وحمام دايم وتعريق تا چند بوم بغاية نافعست رو موضع گزيده را با خاكستر چوب انجير واهك وقلى كه به آب كرم سرشته باشند ضماد نمايند ودو ورهم شو نيز بالخاصية ترياق اوست وجميع ادويه كه بجهة عقرب نافع باشد در او مؤثر است وبرگ درخت چنار وجوز السر ودارچينى وثمرة الطرفا وتخم شبت ومليون نافع است واين معجون جهة رتيلا وساير هوام مفيد است ترياق الرتيلا شونيزده درهم دو قوزيرهء كرمانى هر يك پنج درهم ابهل جوز السر وهر يك سه درهم سنبل الطيب حب الغارز راوند مد جرح دارچينى جنطيانا تخم يونچه تخم كرفس تخم شبت هر يك دو درهم با عسل ودو وزن ادويه بسرشند وقدر شربتش تا سه مثقال است وشب از نوع عنكبوت وپايهاى او دراز است واز گزيدن او به دستور عنكبوت درد معده وعسر بول وحبس او وسردى وست وپا حادث مىگردد ومداواى او به دستور تيلاست قملة النسر از جملهء هوام وبقدر قمل واز اصناف كنه است وبه فارسى دره نامند واز گزيدن او خون از همه مسمامات تراوش مىكند مثل رگهاى مقعد وبن دندان واز سينه ومعده ومجراى بول ورعاف ومداواى او ماليدن موضع بفاد زهر وصندل سرخ وآب كاهو وحى العالم وطحلب وامثال آنست وشرب آب كدو وخيار وكاسنى وكل قبرسى وطين مختو وآنچه در سموم حاره مذكور شد زنبور ومگس عسل ومور پردار وپشه وامثال آن مداواى گزيدن همهء آن مانند سموم حاره است وتبريد در آن شرط است شربا ومضاد او چون مگس را سر كنده تتمه آن را در موضع گزيدهء مذكورات بمالند در ورا در ساعت كند وبه دستور گل ارمنى با سركه وبرگ بادر وج وامثال آن نافعند سام ابرص وعصابه بصاد سوسمار است وبظاء معجمه سالامند راو از گزيدن اينها دندان ايشان در موضع كزيده ميماند ومادام كه اخراج نشود ودرد دايمى مىباشد ومداواى آن در آب گرم گذاشتن عضو وماليدن انست بروغن وخاكستر تا دندان پردن آيد وبعد از آن خاكستر را بروغن خمير كرده به بندند سگ ديوانه وساير سباع ديوانه وانسانى كه از گزيدن آن ديوانه شود وهر حيوانى وگويند الاغ واستر از گزيدن حيوان دويانه وديوانه نمىشود وكاهست كه بنفسه مانند ساير حيوانات ديوانه شوند وسگ وساير حيوان ديوانه گزيده اولا تا چند روز و بيعوارض مىباشد وبعد از آن در او فكر فاسد ووسواس وخوابهاى هولناك وگرفتگى آواز وخلوت نشينى وخوف وغم وكمر يه عارض مىگردد واز آب خوف مىكند وچون در آب وآينه وامثال آن صورت حيوانى در نظرش مىآيد بنابر آن آب نميخورد وچون اعراض قويتر گردد باعث تشنج وكزاز وادرار منى

269