وقولنج ريحى ويك درهم آن را جهة گزيدن عقرب وسموم قتاله مجرب دانسته‌اند وگويند ضماد گل او انثيانرا كوچك مىكند وجهة مفاصل مفيد و چون آن را با شيخ بالسويه وجند وكندش از هريك مثل نصف او حب بسازند و هر روز ودرهم بنوشند رياح انيشين را از ايل كند و هرگاه مداومت نمايند بيضتين را با كليه رفع نمايد ومضرريه ومصلحش صمغ وقدر شربتش از نيم مثقال تا دو درهم وبدلش مثل او خولنجان ونصف او اسارون وسدس او قردمانا ودر صباغى بدلش عصغر است ومستعمل او وبنج وتخم اوست اسفنج به فارسى ابرمرده گويند واو چيزيستكه برروى سنگهاى كنار دريا مسكون مىشود قسمى از وكه متخلخل است ووسيع الثقب ونرم شبيه بنمد وپر سوراخ ماده گويند وقسميكه باصلابت وباثقهاى صغير است نر مانند هردو در اول كرم ودر دوى خشك ومجفف ومحلل وباقوهء جاذبه وچون تازهء آن را با سركه كه ممزوج با شراب تر كرده بر جراحات تازه بگذارند التيام دهد وبالخاصية قاطع نزف الدم وبا عسل مطبوخ به آب جهة التيام زخمهاى كهنه وخشك او مجفف قروح عميقه وسوختهء او جهة منع نزف الدم قويتر وجهة رمد يابس وجلاى باصره وفتيلهء تازه ء او بتنهائى وبا پنبه وكتان مفتح افواه عروق مضمومهء وجراحات جاسيه ومحرق مغسول او در ادويه عين نافع است وچو نقطعهء آن را بقدريكه توان فرو برد بخياطه بسته بلع نمايند ويكسر خياطه را بدست نگاهدارند وملحهء صبر كنند كه جذب رطوبات كرده باليده كردد وبعد از آن خياطه را بكشند تا از كلوا او را بيرون آورد در اخراج زلو وخار كه در حلق مانده باشد بيعديل است وسنگهائى كه درجوف او بهم مىرسد در تفتيت حصاه مجرب وچون خواهند بجهة زينت اسفنج را سفيد كنند بايد قسم مادهء او را با آب تر كرده ومكرر در آفتاب شد يا ماهتاب گذاشت اسرار بكسر اول بلغة مغربى اسم نبات شجرى است امنيت او را در آبهاى ايستاده سواحل دريا خصوص درياى قلزم وساحل جده است ودر ابتداى روئيدن يكساق بقدر زرعى وشبيه بحى العالم است وچونمحاذى روى آب شود واز برگ وشكوفهء شبيه بمورد ظاهر مىشود وثمرش بقدر فندقى مستطيل ومرغب وبا اندك بشاعت وچون بخورند ازقليل اوسدر واز كثير او سبات عارض مىگردد وثمر او مركب القوى ومسخن ودلوك وبخور او جهة درد دندان وآشاميدن او باشير تازه در محرور وبا شراب در مبرود بغايت محرك ماه ومحلل صلابات ومفتح سدود ومنعش حرارت غريزى وحابس بخارات وقدر شربتش از نيم مثقال تا يك درهم است وصمغ او لزج وبعد ازخشكى شبيه بكندر در قوه وبارطوبة فضلى وجهة امراض بارده ورفع رطوبات از مفاصل بسيار مفيد است اسد به فارسى شير نامند گوشت او دير هضم ومورث شجاعت وضماد بيه او بركمر وكنج ران وانثيين وقضيب ومقعد مقوى جماع وقطور او باروغن تخم انجره در احليل جهة نعوظ بيعديل وطلاى اوجهة گلف وزهرهء او مقوى باصره وآشاميدن يكدانگ او كه از نر باشد بازردهء تخم نيمبرشت جهة كسى كه اززنان بسته باشند گويند مجراب ست ووقت استعمال او درحين ملال ماه شرط دانسته‌اند وگويند جلوس در جلد آن جهة رفع نقرس وبواسير مجربست وبستن پوست او با موم بركردن اطفال پيش از بلوغ جهة ازالهء صرع وبخور موى او جهة گريزانيدن سباع ورفع تب آدمى نافع وطلاى بيه وزهرهء او بربدن باعث گريختن سباع از انشخص وضماد بيه ما بين دوچشم او بررو مورث مهابت در نظرها وقضاى حاجات وگذاشتن قطعهء از جلد آن در ميان جامها مانع گرم زدن او واگر گرم در جامها موجود باشد باعث قتل آن وچون يك درهم سركين او را درشراب حل نموده بمعتادين شراب دهند سبب رفع خواهش ايشان گردد وگويند شيراز او از خروس سفيد تا جدار ميگريزد ومؤلف جامع الادويه از ارسطو نقل مىكند كه كباب خصيهء شير ؟ ؟
مقوى دل وباه است وچون بشكافند وبابورهء سرخ ومصطكى طبخ نموده خشك كنند وبا روغن زنبق چرب نموده با آب گرم ناشتا بنوشند جهة جميع دردهاى درونى مثل قولنج ومغص و بواسير وزحير و درد رحم و درد جگر بغايت مفيد است اسطوخودوس بيونانى بمعنى حافظ الارواحست و آن گياهيست برگش شبيه به برگ شبيه به برگ صعتر و از آن درازتر و باريك‌تر و گلش مايل به سفيدى و ساقش واحد و باريك وپيشاخ و در قد كمتر از شبرى وقبه او متراكم از اجزاء شبيه بجو و بى تخم مايل به سرخى وشد طعم و با اندك تلخى در اول دويم گرم و خشك و گويند مركب القوى است و اجزاء وباردهء او كمتر و اين قول اقوتست مجلل وملطف ومفتح سدد وجالى وباقوهء قابضه و مقوى بدن و دل واحشاء ودرتقوية ارواح دماغى بيعديل و مانع عفوثه اخلاط ومنضح ومنقى مرة سوداى دماغى وطبيخ او در امراض سينه وسعال ونزله قوىتر از زوفا ومفرح ومسهل بلغم وسودا و مقوى آلات بول وباقوهء ترياقيه وسعود يك درهم او با عسل مقيئ مقوى قواى دماعى و آشاميدن يك درهم ما بأ العسل جهة جنبيدن مغز سركه از ضربه وسقطه حادث شده باشد وبثهائى جهة رعشهء دماغى و دو جزو او با يكجز و پنج كبر كه با عسل سرشته باشند جهة بردت معده و بواسير بغايت مفيد و ضماد پختهء او جهة درد مفاصل ونقرس ونقوع و مطبوخ او جهة استسقاء ودارم بارد جگر وثيقهء كرده و طحال و امراض مقعد نافع و با سكنجبين و نمك هندى مسهل قوى وجهة صداع مفيد وباعا قرقر حاد سكبينج جهة صرع و شراب او جهة نفخ و درد اعصاب واضلاع وسموم مشروبه نافع ومضر صفراوى مزاج ومعطش ومغثى محرورين سكنجبين و گويند مضر شش است و مصلحش كتيرا وصمغ وقدر شربتش از دو درهم است تا پنج درهم وبدلش درآلات تنفس فراسيون و در ثقيهء سود افتيمون و مداومت مرباى گل او با شكر

21