بلغة مغربى اشخيض اشت شوكه غريبه شكاعيست شوك بيضا باد آورد است شوكه بلغة حجاز اسرار است وبلغة فارسى ابقر شوكهء مصريه وشوكهء قبطيه قرط است شوكهء صهبا وشهبا وشوكهء شايكه گياه خرنوبست شوغار زاج سفيد است شوك الجمال شتر غار است وبلغة مصر رعى الابل است شو زنبق سوانياست شوكا بلغة تنكابن اسم وعل است واو از جنس ابل است شهدانج بتخم قنب ودر آنجا موصوف است شهد عسلى است كه از موم بى آتش جدا شده باشد شهدانج برى حب السمنه است شهده اطراطيقوس است شيور اسم تركى وفارسى قاقلى است شيطرنج اسم معرب بيخ نباتيست سرخ وبسيار تند باريك برگش شبيه به برگ رشاد ودر اوايل سردى هوا خشكشده ميريزد ومتصل به بيخ برگى ميماند ودر تابستان از شاخهاى او گل ريزهء پر برگ سفيد ظاهر مىشود وتخمش از خشخاش بغايت ريزه تر ومستعمل بيخ اوست ومنبتش خرابها وقوتش تا پنجسال باقيست در آخر سيم گرم وخشك وجالى ومحرق جلد ومسهل اخلاط لزجه واستعمال او با شير وسركه مفتح سدد وهاضم ومهيج باه ومسقط جنين وجهة صاف كردن آواز ورفع بلغم ومفاصل ورياح وسموم ودرد مفاصل وسپرز نافع وجهة برص وبهق سفيد وجهة جرب ورويانيدن موى بعد از سقوط آن مؤثر وچون كوبيده بر كف دست مخالف دندان دردناك كرده به دستور وبطرف مخالف آن صباح بگذارند وافع الم آن ومجربست وچون تخم مرغرا يكروز در ميان سائيدهء آن پنهان كند پوست او را سرخ كند واين علامت خوبى وتازه گى اوست ومضاد برگ او مفرح جلدانست وقدر شربتش يك درهم ومضر ريه ومصلحش صمغ عربى ومصطكى وبدلش در علل سپرز مرجان ودر غير آن زرنباد وفوه است شيح به فارسى درمنه گويند وخشك اقسام او را ميسوزانند او نباتيست گلش خوشبو وتلخ وبا اندك حدة وشبيه با فسنتين رومى واقسام مىباشد وجبل قويتر از دشتى وهر چه گلش مايل بزردى وبرگش شبيه بسداب دنبالش از شبت كوچكتر است شيح ارمنى نامند وهر چه مايل به تيرگى وبا رطوبت چسبنده وگلش زرد است شيح جبلى است وعريض الورق كه گلش سرخ است شيح خراسانى وشيح تركى نامند ودرمنه تركى تخم بستياج مذكور شد در سيم گرم وخشك وقاطع بلغم ومفتح سده ومدر فضلات ومخرج اقسام كرم ومسهل اخلاط فاسده ومحلل رياح وجهة گزيدن عقرب ورتيلا وسموم بارده وفواق ومغص ودرد ورگ وغسر النفس وتبهاى مركبه نافع ومضر معده وعصب ومصدع ومصلحش مصطكى ونرمس وضماد سوختهء او با روغن زيتون جهة داء الثعلب و سرعت برآوردن موى موى مؤثر وذر ور او جهة آكله وطلاى آب مطبوخ او جهة ورم بلغمى چشم وساير اعضا مفيد وقدر شربتش در سموم تا سه درهم ودر ساير مواضع تا دو درهم وبدلش مثل او افسنتين است وبعضى سداب را بدل دانسته‌اند وروغن او كه به دستور روغن گل كيرند جهة رفع لرزبتها وامراض بارده واستسقا وورم معده نافع است شيلم گندم ديوانه نامند وآن دانه ايست از جو باريكتر وكوچكتر وبا تلخى ومايل بسرخى ونبات او شبيه به نبات گندم ودر كندم زار ميرويد ودر اصفهان كا كلك گويند در دويم گرم وخشك ومخدر وموجب سدد ومفسد آواز ونانى كه شيلم داشته باشد مسكن ومنوم وضماد او جاذب ومنقى مواد وبا سفيدهء تخم مرغ مجلل صلابات وبا عسل جهة نقرس وبا سركه وروغن زيتون جهة قوبا وسعفه وجرب متقرح وطلاى روغن او منوم وكرمتر ولطيفتر از روغن گندم است ومصلح ضرر آن شير وروغن وفي كردن وربوب حامضه است شيبه اسم عربى است وآن غاير شبيه العجوز است و ومنبت او بستانها وجائيكه باران بسيار شود وآن گياهيست ساقدار وشاخ ان سفيد وبرگش مايل به سفيدى وغبار ناك گويا بمقراض ريزه كرده اند خوشبو وباتندى ببوى صعتر در سيم گرم ودر دويم خشك ومفتح سدد ومحلل ومدر حيض ومنقى فضلات ومواد نزله وضماد او رافع ورم ريحى وبلغمى ومانع مواد ورمى در ابتدا وانتها محلل آن وجهة رياح رحم وجذب جنين بغايت مؤثر وقدر شربتش تا يك مثقالى است شيرخشت بناى آخر وبكاف اسم صمغ بعضى از اشجار بلاد هرانست واز جنس شبنم مانند ترنجبين است وبهترين او سفيد وشيرين وجها بزرگ است كه چون در دهن نگاهدارند كام وزبانرا سرد كند ومغشوش ومصنوع از آرد جورا اين صفت نيست در اول گرم ودر رطوبت ومعتدل ودر جميع افال سواد نقويه باه وضرر صاحبان قولنج قويتر از رنجبين وجالى وملين طبع ومسهل اخلاط سوخته ومركبه رقيقه ومقوى جگر ومعده واحشا جهة خشونت حلق وسرفه وبتهائى كه از مواد رقيقه باشد وجهة حرارة جگر وورم آن با ماء الشعير بهترين ادويه واغذيب است وضماد او ملين طبع وجالى بشره وبا شير جهة طراوت گونه مؤثر ومولد قراقر معده ومصلحش روغن بادام ورازيانه وقدر شربتش تا بيست مثقال وبدلش مثل او ترنجبين است وشيخ الرئيس در بعضى ملاقات فرسوده كه با وجود انكه شير خشت مسهل

169