در دويم گرم وخشك واكل وشرب در ظروف آن مقوى دل ومعده ورافع خفقان وسوخته او جهة رفع بياض عين وسلاق وجرب ودر اطليه جهة گلف واثار او رام مفيد ومضر طحال ومصلحش عسل وقدر شربتش تا يكدانگ است ودر تبديل اسود با بيض با عمال مخصوصه مجربست ومؤلف تذكره گويد كه چون رفع زبيق او شود قلعى را محلق بفضه مىكند وخاصيت اوست كه هر گاه آب را در ظرف دهن شكى از او كردد ودر ظرف دهن بازى قدرى شوره ريخته ظرف آبرا در آن حركت معتدلى دهند آب را بغايت سرد كند ومعمول هند است شب از جملهء معاون ربعه غير كامل الصورتست كه عبارت از زاجات واملاح ونوشادر وشبوب باشد وآن جسميت شبيه بزاج وبا ترشى اندكى بخلاف بزاج كه بى طعم ترشيست ودر اكثر افعال قريب بزاجست واز ارمنية وگرجستان ويمن وساير مواضع خيزد واصناف او را هفده شمرده اند وآنچه موجود ومتداولست رنگى سفيد شفاف مايل بزردى وبى زرديست كه يمانى گويند وآن اينست كه در بلاد يمن چكيده منجمد مىگردد وقسم ثانى پى زردى وشفاف را به فارسى ؟ ؟
بلورى نامند وپارچهاى مربع شكلرا مكعب ومشفق ومايل باستداره را زاج مدجرح نامند وقسم نرم ملمس زود شكن كه باز هومة رايحه باشد زاج زفر گويند واين اقسام در مداوى مستعملند وقسم زرد مستطيل وقسم غير مضبوط را بشكل ونوع سبز شبيه به يخ وشور طعم باشد ودر تداوى مستعمل بنشيند وقسم ازرق شفاف وسياه مايل بتيرگى واز جملهء سموم اند وظاهرا توتياى هندى عبارت از وباشد مجموع آن در دويم گرم ودر سيم خشك ومجفف قوى وقاطع نزف الدم زخمها وزايل كنندهء گوشت زياد والتيام دهندهء قروح ورافع چرك ورنگ معادن ودر صاف كردن آب وشيراب سريع الاثر وشراب او مانع قى وغثيان ومقوى ماسكه وسعوط آن قاطع رعاف وحمول آن رافع سيلان حيض ومانع حمل وبا قطران مسقط جنين ومضاد آن با روغن زيتون جهة او رام بلغمى وبا ادويهء مناسبه جهة استسقاى لحمى وتهيج وبامورد جهة رفع بدبوئى زير بغل وعرق وبا نمك وعفصص در سركه جهة قروح ساعيه وخبيثه وبا آب رز جهة حكه وجرب وبا عسل جهة رفع اثار وبا موم جهة داخس وبا آب جهة رفع قمل ورشك واكتحال او با مرواريد وشكر وكلس پوست تخم مرغ وسركين خردون بالسوية جهة رفع بياض مجرب وبا سماق وعفص جهة دمعه وحمرهء مزمنه واو رام وسطيرى پلك چشم مفيد ونفوخ آن در دهن افعى كشندهء او وقطور او جهة رطوبات وكرانى سامعه وسنون او با فوفل جهة درد دندان وحركت آن و تقوية لثه ولهاة نافع وگذاشتن او در زير جامهء خواب مانع احتلام ورافع فزغ وخوردن او مورث سعال وسل ودو درهم او كشنده ومصلحش روغن تازه وميوها وشير وقدر شربتش يك قيراط يك قيراط وبدلش نوشادر است واز خواص اوست كه چون كسى را چشم بدرسد وشب را بخور كند ودر آن قطعه بقطهء بصورت چشم ظاهر گردد وهر گاه آن را در طرف قبلهء خانه او شخص را بگذراند هرگز چشم بد باهل آنخانه نرسد شب بضم اول وسكون باى موحده اسم نوعى از عنكبوت سميست شب الصباغين قلى است شب الاساكفه وشب العصفر وشب القلى قلى مصعد است شبوط نوعى از سمك است شبوقه نوع كبير ضمان الارض است شبب هد هد است شبطباط عصى الراعيست شب پره اسم فارسى خفاش است شبدر اسم فارسى حند قوتى بستانى است شبه اسم فارسى سبح است شب انگيز اسم فارسى بيخ بيخ است شتر مرغ اسم فارسى نعامه است شتر اسم فارسى اهل است شتر بچه اسم فارسى جزورات شبث بثار مثلة نباتيست بيساق وبى گل ومنحصر در اوراق متراكم قوى بر توى وبا رطوبت بسيار وكريه الرايحه وزرد ومنتبش كوها وسنگلاخ ودباغان وباغت پوست از وميكنند در دويم سرد وخشك وآب او حابس قى ومقوى معده وقاطع نزف الدم همه اعضا وجهة اسهال سريع الاثر ودر امراض چشم قايم مقام ماميثا ومضر مثانه ومصلحش عناب وشربتش يك درهم وبدلش سماق است شجرهء ابى مالك قمسى از عرطنيثا ست برى ونهرى ومنبتش كنار آبهاى جارى وسايهاست وساقش منحصر در يكى ومربع وسبز وبعضى مايل بسرخى وبرگش بقدر كفى واطراف او مثل اره ودر هر عقدهء ساقش دو برگ ميرويد وشاخهاى او ميان جهتى وگلش بنفش وريزه وثقيل الرايحه وثمرش بقدر نخودى ودانهء او سياه وباريك وبيخش بزرگ ولزج وبيرون سياه واندرون سفيد چون بر آب زنند مثل صابون كف مىكند وبه آن جامه مىشويند وآن غير چوبه صباغانست ودر اوايل دويم كرم ودر بيوسته قريب لاعتدال وبيخش از ادويهء شريفه مسهل برفق سودا وبهتر از لاجورد ورافع جميع امراض سود اوى ودر رفع جذام بيعديل حتى تصريح نموده اند كه از مداومت او جذامى كه تغير شكل شده باشد رفع مىشود ومقطع بلغم وجالى وصمغا وبيخ برى او جهة خنازير وطلاى برگ برى ونهرى رافع صداع والتيام دهندهء زخمهاست ومضر مثانه ومصلحش سكنجبين وشربتش تا سه درهم وبدلش بوزنش حجرار منيست شجرة الراهست امين الدوله از محمد بن احمد نقل مىكند كه شجرهء ايست غير نبات ماهو دانه در بلاد دمشق مزروع او نيز مىباشد ثمرش شبيه بثمر شاه دانه وروغنى كه از وميگيرند ودر طعم شبيه بطعم او دانهائى كه در شاخهاى بالا مىباشد مسقى قوى از اسافل مسهل بلافى واز وسط منقى ومسهل

163