معروف بقلم است وچون طبح ديگر داده ودر شيشه ريزند موسوم به نبات قراريست وچون با آب طبخ داده وبا كفچه بسيار بر بهم زنند تا منعقد گردد وبريسمان كشنه مخصوص باسم فايند خزاينى وسنجريست وچون در طبخ ثالث بقدر عشر او شير تازه اضافه نموده بجوشانند تا منعقد آن را طبرزد نامند واكثر قسم صلب فتد مكرر را مخصوص اين اسم دانسته‌اند وآب نيشكر در اول كرم ودر آخر تر وملين طبع وحلق وسينه وشش وجالى رطوبة وجهة سرفه واحتباس بول وحرقه او نافع ومولد خون معتدل ومورث نفخ وصمغى كه مثل نمك بر نيشكر ظاهر مىشود وجهة جلاى باصره نافعست وشكر سرخ در دويم كرم ودر اول تر وسليمانى در آخر اول كرم ودر اول تر وطبرز دو نبات قريب الاعتدال بهترين اقسام است وهر چه صاف تر است حرارتش كمتر است وهر چند كهنه شود خشكى در او غالب مىشود وانواع شكر صالح الغذا ومسمن وجالى وملين طبع واعضاى تنفس ومقوى ارواح وقوى وجگر ومحلل رياح امعا ومبهى وسريع النفوذ بعمق بدن ومانع پيرى ومولد خون صالح وباعث استحكام اعصاب واستخوانها ورافع خلط سودا وى وامراض آن ودر تغذيهء مرضى سريع الاثر وبا آب كرم وروغن بادام جهة بحة الصوت وتسكين قولنج وهاد ومثل او روغن كه يغم كرم بنوشند جهة رفع سدهء جوف وثيقهء زنان صاحب نفاس نافع وبجهة عسر بول مجرب ومداومست خوردن نبات در روزى بقدر يكوقيه رافع سرفه وخشونت آواز وسينه ودرد آن وارتعاش وخفقان كه از كثرت جماع باشد واكتحال او جهة جلاى بياض چشم ولحم زايد وبا مرواريد وسرگين سوسمار جهة سلاق وجرب مجرب وماليدن نوع صلب او بر پلك چشم رافع جرب وضماد او با كبريت وقطران وسندروس ونوشادر جهة قوبا وبرص وساير آثار قريب الفعل وذرورا وجهة بردن گوشت زياد جراحات ورويانيدن گوشت تازه وبخور اقسام او جهة رفع زكام بغايت مؤثر ومضر صاحبان سل واسهال ومغص صفراوى مزاج ومولد خون صفرا وى خصوصا كه در حين گرسنگى مفرط استعمال كنند واقسام كهنه او محرق خون ومفسد اخلاط ومصلحش بادام وشير تازه وترشيها وآب انارين وشيرهء به وطبايش وكاهو وامثال او وبدلش در تقويه باه وتليين وترطيب مثل او ترنجپن ودر تسكين قولنج عسل وقدر شربتش تا سى درهم است سكر العشر شبنميست كه بر درخت عشر منعقد كردد وشبيه بپارهاى نمك وسفيد او را يمانى وسياه او را حجازى نامند وثمر او را مسمى نحرقع است وبهترين او يمانى است كه اولا بذايقه شيرين وبا قبض در آيد وبعد از آن احساس تلخى شود در اول گرم وخشك وابن تلميذ معتدل والطف از دانسته‌اند وحجازى او كمتر از يمانى واقسام او مفتح ومقوى جگر وريه وجالى وملين طبع واعضاى تنفس وجهة درد سينه وسرفه ودرد معده وجگر وكرده ومثانه وقرحهء شش وبا شير شتر جهة استسقا وبا شير گوسفند جهة سعال بهتر از دهن فاوندى ومداومت او با آب گرم تا يكماه هر روز بقدر يكوقيه جهة ربو وضيق النفس از مجربات شمرده اند واكتحال او جهة قوه باصره وبياض نافع ومضر محرورين ومصلحش روغن بادام وبدلش بعضى گويند شكرتيقا لست وقدر شربتش يكوقيه وقوتش تا سه سال باقست ومؤلف اختيارات بديعى تصريح نموده كه او شكر بتقالست وغلط او اصرع چه نبات او اشجار باديه وپرشير است به حدى كه از قطع يكدرخت او زياده از يكرطل شير جمع مىشود بيش از دو درهم او كشنده است بجراحت شش وجگر وشاخهاى او بسيار دراز وباريك وبرگ او نرم در بعضى مكان عريض وبقدر برگ ارغوان وشبيه به آن در بلاد كرمان يافت مىشود وگلش بنفش وبرگ او در بعضى بلاد باريك وگلش مايل بزردى وشبيه بگل خر زهره وثمرش شبيه بانجير وبسيار بزرك ودر جوف او شبيه بپرز حرير وپنبه ودر غايت نرمى واعراب باديه از آن بالش ترتيب ميدهند وبرگ وشاخ او در سيم گرم وخشك وطلاى مطبوخ او در روغن زيتون جهة فالج وتشنج وحذر وذر وبرگ خشك را وجهة منع قروح خبيثه وآكله ورفع چرك وبتخفيف قروح وبردن گوشت زياد نافع وپنبهء ثمر او را چون در حين ترى ونازكى ازهم باز كرده بر جراحات گذارند قاطع نزف الدم وجهة رويانيدن گوشت مؤثر است وشير او در چهارم كرم وخشك وسترندهء موى جلو ودر اين عمل مستعمل اهل حجاز است وقالع دانهء بواسير ورافع كجلى وقويا وسعفه ومصلح ارواح صاعدهء علم صناعتست ومحمد بن احمد بن زكريا گويد كه در ظرف سفالى كه شير او را جمع كرده بودم وبعد از آن ظرف را مكرر با آب كرم واشنان شسه جمع كثير از آن ظرف آب خوردند جملكى هلاك شدند وقسمى از آن شجرر اسميت بحديست كه جلوس در سايهء او كشنده است برگش شبيه بلبلاب ومدور وقسمى شبيه به برگ درخت كز وگلش سفيد وثمرش مثل نخود ومايل بسرخى وگيسوس بن مالث گويد كه از بن قسم شكرى ميكرفته اند كه با وجود شيرينى قدر دو مثقال در سه روز قاتل بوده ودر خزاين ضبط اقسام سكر العشر از ينجهة ميشده سبكباج غذائيست كه با سركه ترتيب ميدهند وآن ملطف ومفطع ومبرد وقاطع صفرا ومسكن غليان خون ومضر نحيف البدن وعلل عصبانى وسوداوى وسرفه وسحج وضعف معده ومثانه ورحم وقولنج ودرد مفاصل ومضر شارب دويم مسهله است ومصلحش طوبات وپالوده وطريق ترتيب او آنست كه گوشت را بحد وسط ريزه كرده اگر مرغ باشد از بندها جدا كنند ونيم

150