مىباشد در سيم گرم ودر اول خشك وبا رطوبت فضليه ومقوى هاضمه وملين طبع ومفتح سدهء جگر ومبهى ومحلل رياح غليظهء معده وامعأ ومجفف رطوبات ورافع تشنگى بلغمى ومقوى معده وجگر وقوهء حافظه وجهة سموم حيوانى واخراج اخلط غليظ ورطوبة دماغ وحلق ورفع برودت هوا وفالج وكرم معده ويرقان وتقطير بول واسهال كه از فساد غذا باشد وبا نبات وكندر جهة رفع مضرت ميوهاى تازه ورطوبت معده وبا زردهء تخم نيمبرشت جهة زياد كردن منى وبا تربد مسهل رطوبات مفاصل وساقين وبا خولنجان وپسته جهة تقوية باه از اسرار مجربه است واكتحال او جهة غشاوه وبياض وسبل وضمادش جهة تقويه اعصاب وكزاز ورياح بواسير بيعديل ودر دهان داشتن او رافع تشنگى بلغمى است ومضر حلق ومصلحش عسل وروغن بادام وقدر شربتش دو درهم وبدلش دار فلفل است ومرباى او محرك باه مبرودين جهة تقوية هاضمه ونبيهء بيران وبتخفيف بلغم قويتر است زنجبيل الكلاب گياهيست بسيار تند وكشندهء سگ وبرگش مثل برگ بيد ودرازتر وبزردى مايل وكم آب وشاخهاى او سرخ است بسيار گرم وخشك وضماد او جهة گلف ورفع آثار بسيار قوى الفعل وبرگش محلل او رام صلبه وخوردن او جايز نيست ومؤلف اختيارات بديعى آن را بيخ فلفل المأ دانسته واز صفات فلفل المأ ظاهر مىشود كه غير اوست زنبق از رياحين معروفه است وبه فارسى سوسن آزاد نامند واو غير سوسن ابيض وغير ياسمينست ودر سوسن مذكور مىشود واشتباه عظيمى در او كرده اند در دويم كرم ودر بيوست معتدل وملطف ومقوى دماغ وپياز او در افعال مثل پياز نرگس وقويتر از آنست وروغن او كه مثل روغن گل مدتى در آفتاب گذاشته سه مرتبه وزياده از آن گل زنبق را تجديد نمايند در دويم گرم ودر اول خشك ولطيف وملين ومقوى اعضا وپنج درهم از ومسهل خلط مرارى ومدر بول وطلاى او جهة رفع قشعريره و سردى دماغ واعصاب واعضتاى تناسل نافع وبدلش در همه افعال روغن ايرسا ودر غير اسهال روغن نرگس است زنجار به فارسى زنگار گويند ومعدنى او از كان مس بهم مىرسد ودهنهء مسى عبارت از وست ومصنوع او اقسام است يكى را زنجار مجرور نامند وآن زنگ مس است كه سرپوش مس را بر طرف سركهء كهنه بنهجى منطبق سازند كه مانع از صعود بخار سركه كردد وبعد از هر ده روز از آن سرپوش زنگرا بتراشند وجمع كنند ويكيرا زنجار دودى نامند واو را از صفايح مس كه هر روز سركه كه بر آن پاشيده ودر سرداب بگذارند تا زنگ كره هر پنج مثقال زنگ او را با سركه كهنه درهمان مس بسايند تا غليظ كردد وشب يمانى وملح اندرانى وبورهء سرخ از هر يك چهار مثقال اضافه نموده در آفتاب خشك كرده بهيئة فتيله بسازند واقسام ديگر نيز در دستورات مذكور است وبهترين او معدنى ودوديست در چهارم گرم وخشك واز سموم قتاله واكاله ومعفن ولذاع وسترندهء گوشت ومورث قرحه وقالع آثار وبا موم وروغن بيلذع ومانع زياده شدن قروح خبيثه ساعيه وورم جراحات وجهة رويانيدن گوشت وبا صمغ البطم وبورهء سرخ جهة جرب متقرح وبرص وپختهء او با عسل جهة ثقيهء چرك جراحت ودانهء بواسير وناصور مقعد ومطبوخ او با سركه وعسل جهة قروح لثه وجوششها بغايت مفيد وسائيدهء او با شير دختران وسركه وعسل در هاون مس به حدى كه غليظ وخشكشود جهة حدهء بصر وقلع بياض وناخنه ودمعه وسبل وسلاق مجرب ومحرق او كه در سودن شبيه بتوتياكر در جهة جرب واسترخاى پلك چشم وسلاق نافع وطلاى او با فندق سوخته وكتيراى سرخ وسفيدهء تخم مرغ جهة كل جراحات سطح بدن مجرب ومضر اعضاى عصبانى ويك درهم او كشندهء بقرحهء جگر وبعد از تجاوز او از معده عديم العلاج وبايد قدر قليل او را با ادويهء مغريه استعمال نمود وچون دهن را با آب مملو ساخته از زنجار دودى در بينى صعدو كنند جهة رفع بدبوئى وقروح خبيثهء آنمجرب وبا ادويهء مناسبه جهة قروح شهديهء سر مفيد است زنبا اسم فارسى گياهيست كه در بلادرى در تابستان ميكارند ودر اول زمستان ميرويد بسيار گرم وتند ومصدع وموجب حرارة بدن به طريقى كه از هواى سرد متضرر نشود وجهة تسكين رياح وحدة بصر ودرد سربارد نافع وخام او بغايت مقيئ ومضر محرورين ومصلحش در سركه پختن وانار وبه بعد از آن خوردن زنجفر به فارسى شنگرف نامند ومعدنى او از معدنى جيوه وطلا ومس بهم مىرسد وبعضى او را كبريت احمر دانسته‌اند ومصنوع او از زبيق وكبريت است ودر دستورات اقسام او مذكور در دويم گرم ودر سيم خشك وبعضى در دويم سرد دانسته‌اند واز جملهء سموم قتاله است ورادع او رام حاره وقابض تر از شادنج وقاطع نزف الدم وجهة رويانيدن گوشت زخمها وآكله وتعفن قروح وسوختگى آتش وجوششهاى حاره وحكه ونمش وحصف ورفع قمل وتاكل دندان وبا موم روغن جهة شقاق مجرب ودو درم او كشندهء بخناق وكرب وبدلش شادنج وگويند مردا سنگ وسفيداب بدل اوست زنبور نوع سرخ او را سميت غالبتر وطلاى او جهة برص واو رام بارده با عسل ونمك نافع واز مجربات دانسته‌اند وضماد مطبوخ نوع سياه او در روغن زيتون جهة برص وبهق وآثار غايره مؤثر وگويند آشاميدن خشك سائيدهء او بقدر يك درهم موجب فربهى بدنست زنبور

138