كردن دهان نافعست دو سر نباتيست مثل گندم ومنبت او گندم زارها واز آن درازتر ودرشت تر ودانهء او ريزه وباريك وخوشهء او متفرق وپوست او سياه وبعضى از آن سرخ ودر هر خوشه دو غلاف يا سه بشكل فتيله ودانهء او در ميان پردهاى غلاف وخوش طعم كرم وبا اندك خشكى ومنضج ومحلل ومسهل اقسام كرم معده وضماد او جهة او رام صلبه ودار الثعلب وبا آرد گندم جهة غرب منفجر نافع ومضرانثيين ومصلحش نبر او قدر شربتش دو درهم است دو قو اسم تخم زردك برتيست شبيه بنانخواه واز آن ريزه تر وبا اندك شدى وگياه او زياده بر شبرى وبرگش مثل برل رازيانخه واز آن ريزه تر وچيز او مثل چتر گشنير وگلش زرد وشد وزغب دار وخوشبو وبيخش بسطبرى انگشتى وباريكتر از آن وقريب بشبرى وطعم او مثل زردك ودر قزوين گز را نامند ودر جميع افعال قويتر از بستانيست سواى تحريك باه ودر جز خواص نبات او مذكور شد ومراد از دو قو تخم اوست در سيم گرم ودر دويم خشك ومدر بول وحيض وعرق ومفتح ومقوى معده وباه وهاضمه ومحلل قوى وبا قوه ترياقيه وجهة وسرفه كهنه وفضول سينه وسنگ مثانه ودرد مفاصل وحب القرع وتحليل نفخ ومغص وثقيهء رحم واعانت حمل وگزيدن هوام ورفع عسر ولادت وسحج اطفال وجهة استسقاى طبلى مجرب دانسته‌اند ومضاد او محلل ورم بلغمى وقدر شربتش تا دو درهم وگويند مضر باه محرورين است ومصلحش گشنيز ومضر مثانه ومصلحش مصطكى وبدلش دو وزن او تخم زردك وگويند بوزنش تخم كرفس است دوقس بلغة يونانى شامل دو قسم نباتست يكى شبيه بكرص وخوشبو وشد ومخمش شبيه با نجدان وبى بو ديگر را برگ مثل گشنيز وگلش سفيد وچتر او مثل چتر زردك وتخمش شبيه بزيره وبا تندى وبيخش در طعم شبيه بزردك وبرگش مزنحب در سيم گرم وخشك وتخم هر دو قسم در افعال وخواص مثل دو قو واز آن اندكى ضعيفتر وتخم قسم اخير را بديلمى كيك واش گويند چون سائيدهء وبرجامهء خواب بپاشند رفع اذيت كيك كند وجالينوس دوقس ودوقو را يكى ميداند وديسقوريه دس دوقس را از اصناف زردك برى شمره واين تحقيق اقربست وحقير اقسام او را مشاهده نموده است ودو البقله به فارسى كرم سبزه نامند واو حيوانيست شبيه هزارپا واز آن كوچكتر ودر غايت سبزى ودر سبزه زارها ودر برگخهاى سبز بهم مىرسد سردو خشك وتازهء او با رطوبة وماليدن او با روغن زيتون جهة كزيدن جانوران وآشاميدن او جهتنى سموم مشروبه نافع است دود الزبل گرميست زرد رنگ كه در مزبلهء سكون مىشود تكرار ضماد مطبوخ او در روغن زيتون جهة قرطه كه مقدمهء كچلى است ورفع داء الثعلب مجربست وماليدن روغن او جهة بواسير وامراض متحد مفيد است دوادم بالف وبى الف چيزايست مثل صمغ وسرخ مايل بسياهى و در جوف درختهاى كهنه متكون مىشود ودر افعال قائم مقام موميائى است دود خشب الصنوبر كرم درخت كالج است قرب الطبع است بذراريح ويك مثقال او ستم قاتل است وضماد كوبيده او در گشودن ورم باو ازالهء كلف وزخم كردن اعضا عجيب الفعل است دود انحل كرميكه از سركه وشراب بهم رسد وضماد اورادع ومحلل ومقوى اعصاب وسعوط او جهة رفع كرميكه در دماغ بهم رسد قوى الاثر است دود الحرير كرم ابريشم است در اول حال او تخمى است ريزه ومدور وكبود رنگ كه در لثه بسته در بغل نكاهداشته بعد از بيست دو روز در اوايل فصل بار متكون ميكردد وشبيه بمورچه است وبتدريج قريب بجول وز بزركشده سفيد ميكردد ودومين ايام شش روز اصل برگ توت نميخورد بار اول يكروز بار دويم دو روز بار سيم سه روز بعد از پيله تنيدن رنگش سرخ وبهيئة دانهء خرما مىشود وبعد از چند روز كه پيله را سوراخ كرد بيرون مى آيد سفيد لون وپردار مىباشد ونر وماده او با هم جفت شده ودر عرش سه چهار يوم تخم خود را ريخته مىبرد واز رعد ورياح مغربى ومرد جنب و زن حايض فاسد مىشود ودر اول گرم ودر دويم تر وسه درهم از خشك سائيده او با مرق آرد كندم كه چند روز به دستور بياشامند در تسمين بدن ونيكوئى رنگ رخسار بغايت مفيد وتعليف مرغ با وبغايت مسمن آن وخاكستر سوختهء او جهة التحام زخمها ورطوبة او جهة رفع آثار و وضماد مطبوخ او در روغن كنجد جهة او رام وخناق وآشاميدن او جهة خفقان نافع وتعليق خشك او با پارچه سرخى جهة رفع تب مؤثر است دوام شامل درخت مقل وبلوط مستدير است دوام الشفث بلغة مصراسم سليمانى است دو ارس اسم فارسى درياس است دورس شوكرانست دود الجراد نبات وردانست دو رحولى دلبوث است ودو قوبرى ودو قواغريا دوايا اغرياست دوس مأ الحديد است دوم بلغة مغربى خرماست دواء انحطافى خاليد ونيونست دواء الحيه جنطياناست دول طاليسفرم است وبلغة هندى اسم خاك است دو با روج كاكنج است دود القرمزو دود الصباغين قرمز است دود القمر بيخ نرو گست دويره نوعى از ليف است دوقشا بيونانى حنظل است دوقص بصل است دوير ازحمه است دوقطماس مشكطرا امشيع است دواله اسم فارسى اشنه است دوثبات خرما دبس است دوشابى اسم فارسى مفتحج است دوغ اسم فارسى زمخنص است دوده اسم فارسى دخانست دوكى اسم تركى ارز است دولى اسم تركى جليد است دوشان اسم تركى ارنب است دوشان قوردى اسم تركى خنف است دونه اسم هندى مرزنجوش است

119