محلل رياح وقاطع عرق ومدر حيض ومسقط جنين وطبيخ او وبه دستور سه درهم از جرم او جهة شكستن با دها ودفع مغص ريحى بيعديل وبخور او مسقط مشيمه ومصدع ومصلحش هليلهء كابلى وقدر شربتش تا سه درهم وبدلش برنجاسف است حج بلغة تنكابن ماميران است جدوار بيخى است مخروطى شكل بقدر انگشتى واز آن كوچكتر به فارسى ماه پروين وبيونانى ساطر يوس نامند وآن پنچقسم مىباشد يكير از ظاهر تيره وباطن برنگ بنفش ومايل بسرخى وعقربى شكل ودر طعم اولا شيرين وبعد از آن تلخ محسوس كردد واين نوع راختائى گويند ويكى ظاهر وباطن تيره رنگ ومايل بزردى وعقربى شكل ويكى طاهر وباطن سياه وسائيدهء او برنگ نيل وهردو را هندى گويند ويكى بقدر زيتون ومايل بسياهى وگويند از بلاد ركن خيزد وقسمى اندلسى است وانتله نامند بقدر شبرى وسياه ونرم وبسيار تلخ وبهترين همه قسم اولست در اول سيم كرم وخشك وقايم مقام ترياق كبير است ومفرح ومقوى دل واعضاى رئيسه واحشا وفا در زهر پيش وافعى وساير سموم ومفتح ومحلل ومنضج ومسكن او جاع ومقوى باصره واشتها وباه ومدر وجهة او رام حاره وبارده نافع وطلاى او جالى جلد وجهة بواسير ودرد دندان ودرد چشم وبا سركه جهة طاعون ورفع برص ومنع وبا مفيد ومصدع محرورين ومورث جراحت امعا ومصحلش سكنجبين وشير آهن تافته وقدر شربتش جهة اطفال از نيمدانگ تا يكدانگ ودر تب ربع دو دانگ ودر تقويه باه تا نيم مثقال ودر استسقأ چهار دانگ وبدلش در تفريح سه وزن او زرنباد است جدال نوع سبز ملح است جداحد صرصر است جدى وجدا بزغاله است ودر معز مذكور شد چدروا بلغة اصفهان اسم صبر سقو طريست جر جير به فارسى تره تيزك نامند وبرى او ابهقانيست ودو قسم مىباشد يكى ساقدار وبركش از برك ترئب ريزه تر وگلش زرد وبسيار تند واو را خردل برى گويند ويكى بيساق وبرگ او نرم وكم حدة وگلش سرخ وبستانى او سه قسم مىباشد يكى شبيه بترب وساقدار وبرگش با خشونت ودر مازندران شاهتره وكوله تره ودر تنكابن خاصه تره نامند وتخم او سفيد وحرف بابلى عبارة از اوست وقسمى رار شاد وبه فارسى تره تيزگ شاهى گويند برگش بزرگ وگلش سرخ وتخمش مايل بسرخى وطولانى وقسم ويكرريزه برگ و تخمش ريزه تر از حب الرشاد است ومراد از مطلق او قسم اخير است برى او در سيم گرم ودر آخر دويم خشك وبستانى او در دويم گرم ودر اول خشگ ومدر شير وبول ومفتح سده جگر وسپرز ومفتت حصاه ومولد منى ومحرك جماد وضماد او با زهرهء گاو جهة ازالهء قروح وخوردن او ناشتا جهة رفع بدبوئى زير بغل نافع ومصدع ومورث سده ومنجر ومظلم بصر ومصلحش كاسنى وسركه است وتخم او در خواص مذكوره فويتر است از آن وبا آب گرم مفيئ بلغم وبا زردهء تخم مرغ نيمبرشت جهة تحريك باه مؤثر وضماد او جهة گلف وبا عسل جهة بهق ونمش وبا زهرهء گاه جهة شقاق ناخن نافع ومورث فوران خون وانصباب مواد با عضاى ضعيفه ومصحلش شير تازه وقدر شربت از بستانى تا پنج درهم واز برى او تا سه درهم وبدلش مثل آن يوتست در يا تخم زردك يا تخم پياز وهر گاه درخت انار ترش را با آب تره تيزك سقايت كندد انار شيرين كردد وهرگاه خشگ ونخود را با آب او مكرر پرورده كنند در توليدى منى بيعديل است جرميلك بلغة كوهستان لرسال وجابلق اسم دوائيست كه تركان آنجا بيات آزار نامند بيخى است بسطبرى انگشتى وطول آن زياده بر شبرى وطعمش شيرين ومايل سياهى وباطن مفيد وبا صلابت وساقش فريب بزرعى وبرگش شبيه بزبان وطول او بقدر شبرى وسبز ولطيف وتيره وبرگهاى ساقش از طرف اعلا بقدر برگ بيد وگلش كبود واز گل نيلوفر بسيار كوچكتر ومستعمل بيخ اوست رافع جميع زخمها وتشنج او وچون بربن دندان بپاشند بنهجى مىچسبد كه از اكل وشرب زايل نميكرد دو سنون او يكدفعه ودو دفعه رافع تعفن بن دندان ورويانندهء گوشت او واز مجرباتست وضمادش جا بر كسر وشرب او رافع زخمهاى باطنى واو رام اخشا است جرى بكسر اول وتشديد ثانى اسم عربى سلور است واو ماهى عظيم الجثه است رنگش سياه وبيفلس وشارب او مثل مارى باريك ودراز ودر تنكابن اسبلى ودر مازندران كلبس نامند ونمكسود او گرم وخشك وضماد او جاذب بيكان وخار از بدن وطبيخ او جهة قرحهء امعا وجذب مواد بظاهر جلد وحقنهء او جهة عرق النسا بيعدل وتازهء او ملين طبع وجهة تصفيهء صوت وقصبهء ريه وسل وقى الدم وخون او بقدر نيم وقيه با مثل او سركه قاطع خونيست كه از حلق آيد ومولد بلغم لرج وبطنى الهضم ومضر كرده ومصلحش صعتر ونعناع وآبكامه وسكنجبين است جراد به فارسى ملخ نامند در دويم گرم وخشك ومبتهى و جالى اخلاط وغليظه وجهة تقطير بول وامراض قصبهء ريه وخوردن دوازده عدد آن كه اطراف وسر آن را انداخته وبا يك درهم مورد سائيده باشند جهة استسقا مجرب دانسته‌اند وجهة جذام بالخاصيه مفيد است وبخورا وجهة بواسير وعسر بول وضماد پاهاى او كه كوبيده باشند جهة ثاليل وگلف وجرب خصوصا سوختهء او با سركه بغايت نافع وطلاى جوف وتخم او جهة گلف وخوردن قسم بى بال او جهة گزيدن عقرب مفيد وبستن نوع سبز كردن دراز كه در مزارع بهم مىرسد برصاحب تب ربع بالخاصيه رافع اوست وملخ قليل العذاء ومولد خلط بدو مورث جرب وحكه ومحرق اخلاط ومجفف ومصلحش سكنجبين وانارين است جراد البحر به فارسى ملخ دريائى گويند وآن حيوانيست سرش مربع واز حوالى سر تا نصف تن صدفى واز هر طرف ده پاى شبيه بپاى عنكبوت وبر سرش دو شاخ ودو شاخ ديگر در تحت چشم او بيرون جسته است

71