آزموده واز چوب درخت زيتون برى واز به بعد از اخراج دانهء او بعمل آرند وبه دستور از عفص وخرنوب وتوت سفيد خشك وشاخ درخت امرود وتنصظلى وحبه الخضر او شمشاد وانجير واز گل يوذمهء تازه واز شكوفهء تاك واز سريشم ماهى واز غرى جلود بقرو از پشم غير معسول ترتيب ميدهند اما طريق اشجار آنكه بعد از نيم كوب كردن او در ظرف سفال جاى داده سرپوش سوراخ دارى برو مستحكم نموده چندان آتش كنند تا دود آن برطرفشود اما طريق پشم وسريشم آنكه بزفت يا بعسل آلوده وبه دستور آتش كنند وصاعد هريكرا استعمال كنند وبهترين مصنوع آن اناپلبى كرمانى وبهترين معدنى سفيد آن وعديم الوجود است واقسام توتيا را بدون تغسيل استعمال جايز نيست وطريق عمل او در دستورات تحرير يافته است وامين الدوله ذكر نموده كه توتياى بحرى نيز مىباشد وآن سفيد ومستدير وشبيه بسنگريزه است وجالينوس نوتيا را در اول سرد ودر دويم خشك دانسته ومغسول او ابرو ومجفف بيلذع ومشوى او لطيفتر ومقوى چشم وحافظ صحت او ومانع انحدار مودا وجهة تقوية روح باصره وقرحه چشم وقضيب وعانه ومقعد وسرطان متقرح وجراحت بينى وساير اعضأ واند مال قروح وبا روغن گل جهة التيام جراحت عصب ونشف رطوبات وقاطع نفث الدم ونزف الدم ومقوى معدهء مسترحى وجهة قروح ظاهرى وباطنى شربا وضماد او اكثر امراض عين وآكله وشياف او جهة حرقة البول وحمول او جهة سيلان رحم نافع ومولد سدد ومصلحش عسل وقدر شربتش تا نيم مثقالست واقسام معدنى او قاتل وبدلش بوزن او شادنج ونصف او تو بال الخاس مغسول وگويند قشيشا واقليميا بدل اوست وطريق تشويه آنستكه توتيا را با آب سائيده قرض كنند وبر آتش نرم در روى سفالى بگذارند وبگرداند وبگردانند نا خشكشود توبال معرب از تفال فارسيست وآن چيزيست كه از مس وآهن تفته در حين كوفيت او ريزد واز مطلق او مراد توبال مس است وبهترين او مايل بسياهى وسرخى وبراق ورقيق است كه قبرسى نامند در سيم گرم و خشك وملطف وجالى وجهة جرب وحكه وسبل وقلع بياض ومنع زياده شدن قروح خبيثه والتيام قرحهء چشم وخشونة اجفان وبردن گوشت زياد صلب جراحات وآشاميدن مغسول او با علك البطم يا آرد گندم يا صمغ عربى مسهل قوى بلغم وجهة استقساء و اخراج ماء اصفر نافع وزياده او باعث سحج وقرحهء امعأ است ووناشستهء آن را نبايد استعمال در اضمده ومرا هم نموده وآب مغسول او در نهايت لطافت وحدة مىباشد وتوبال الحديد در چهارم خشك وحابس اسهال خون ومانع خفقان وذرب وضعف باه ودر ساير خواص قريب بنو بال نحاس است وچو ن در لثه بسته در جاى نمناك خصوصا تحت خمها يك هفته بگذارند زعفران مىشود وآن جهة بردن جرب عين وجلاى حمرة او و با ربع او نوشا در جهة رفع بياض وسبل آزمودهء است وبا سركه وعسل محلل او رام است وهر گاه آن را با سركه مكرر تقطير كنند معادن را بمرتبهء ديگر نقل مىنمايد خصوصا مشتريرا وچون با نحاس در تكون زعفرانية زعفران ممشرج كردد وبعد از آن تقطير شود وشنجر فرا با سركه مقطر مكرر به آن تسقيه كنند به حدى كه شنجرف حل شود بهترين اعمال دانسته‌اند توت العليق وتوت الوحشى ثمر العليق است تو دريون شوكرانست توجره بلغة مغربى بقلة الاوجاع است توز فارسى وجوزر وميست توت اسم فارسى فرصاد است تولكى اسم تركى ثعلب است تهين پلهر اسم هندى باقلى قبطى است تهين الاج اسم هندى بهيل است تهوك اسم هندى لعابست تهويه اسم هندى طوطى است تهوير اسم هندى قرع است تين به فارسى انجير نامند برى وبستانى مىباشد وهر يك آن نرو ماده وبرى او غير جميز وبرگ وبارش كوچكتر و در تنكابن ديو انجير نامند با سميه وبسيار گرم وتند ومحلل قوى وضماد ودر رفع خال وثاليل نافع وشير او در افعال قويتر از شير بستانيست وتازهء بستانى در اول گرم ودر دويم تر ومبتى وكثير الغذاتر از ساير ميوها وسريع الانحدار ومسكن حراره وتشنكى ومعرق وملين طبع ومسهل برفق وكاسره قوهء عصبى ومبرد دل ومستمن بدن خصوصا چون جهل صباح با قدرى انيسون تناول نمايند در تسمين عديل ندارد ومفتح سدد ومقوى جگر ورافع سده ورم طحال وبواسير وعسر بول وهزال كرده وخفقان وربو وسعال ودرد سينه وخشونة قصبهء ريه وبا كردكان خوردن جهة امان از ضرر سموم قتاله وبا سداب نايت مناب ترياق وبا بادام وپسته مصلح بدنهاى ضعيف وزياد كنندهء عقل وجوهر دماغ وتازه وخشك او با مغز قرطم ويكدانگ ونيم بورهء ارمنى مسهل قوى اخلاط غليظه و خشك او در دويم گرم ودر اول تر ودر جميع مراتب مذكوره ضعيفتر از تازه ومعطش وثقيل وملين طبع ورافع مواد عفنه بطرق مسمامات جلد ولهذا اكثار او مولد قمل است وبا مغز كردكان جهة معتادين قولنج وصاحبان بيوست طبع وتفتيح مجارى غذا وتسمين بدن وگزيدن عقرب ورفع سوره رياح مؤثر است وضماد او با آرد وجو وگندم منضج ومحلل ورم بنا گوش دملها وبا پوست انار جهة داخس وبا زاج جهة قروح ساق وما خردل جهة خارش گوش وطلاى او با بورهء ارمنى جهة بهق وامثال او وآب مطبوخ او با حلبه جهة سينه وريه وبا سداب وانيون جهة رياح وسدد نافع وسوختهء او در سفيد كردن دندان بيعديل ومقوى لثه وقاطع نزف الدم وبا مورم روغن جهة شقاق كه از سرما بهم رسيده باشد وحقنهء او با سداب جهة مغص مفيد است وانجير نارس ملين ومحلل وجاذب وبا ترياقيهء و

66