مجموع احزاى او در دويم كرم در اول خشك وبرگش با رطوبت فضليه ودمعهء او جهة بياض عين وثيقهء زخمها وبتخفيف آن وقطع نزف الدم وعرق ودرد دندان وادرار فرمودن بول وحيض وحمول او بازعفران جهة اعانت حمل وثيقهء رحم وتحليل رياح نافع ودانهء او مقوى معده واعضاى باطنى وجهة گزيدن عقرب شربا وضمادأ مفيد وروغن دانهء او مسهل بلغم ومرة السودا ومورث مغص وبرگش به تنهائى و با روغنها خضاب نيكوست و چوب او را با خود داشتن موجب قضاى حوائج است و به اين سبب آن را نيز خشب اليسر نامند و چون حب او موجب مغص وكرب ومورث امراض بد است اجتناب از خوردن او اولى است بشنين نوعى از نيلوفر ومصريست و در حين زياتدى آب رود نيل مىرويد و ساقش بقدر عمق آب وگلش سفيد وبقدر قبهء خشخشاش و در وقت طلوع آفتاب از آب بيرون مىآيد و در غروب نهان مىشود و تخمش شبيه بجاورس وبيخش مثل شلغم و از آن كوچكتر و در رنگ و طعم مثل زردهء تخم مرغ است و اهل مصر آن را پخته و خام مىخورند و در دويم سرد و در اول دويم تر و در جميع افعال مثل نيلوفر وبيخش مقوى معده وباه وجهة زحير واسهال صفرا وى و با شير جهة سرفه نافع وگلشن باقوهء محلله و روغن معمول از گل او جهة ذات الجنب وجنون و دردسر عار وشقيقه سعوظا و طلا و مفيد و شربت او در افعال مثل شربت نيلوفر و دانهء او محلل ورمها وجهة بواسير نافع وگويند مضر مثانه و مصلحش عسل وقدر شربتش تا هيجده مثقال وبدلش نيلوفر است بشبش به عربى اسم برگ حنظل است بشمه تشميزح است بشلشك حنطياناست بشوليون بسريانى بزر قطوناست بشنان بلغة بربرى بسفايح است پشم بلغة فارسى اسم صوفست پيشيك اسم تركى سنتور است پشه اسم فارسى بقبت پشم وزغ به فارسى طحب است بشباش بهندى اسطو خودوس است بصل به فارسى پياز است وبرى اوبى بوته و در چشمه سارهاى كوهها كثير الوجود و طعم و بو و برگش مانند پياز وبتركى كومران نامند وقوىتر از بستانيست ومجموع آن در آخر سيم كرم و در اول سيم خشك و گويند در چهارم كرمست وبا رطوبه فضيلته ومفتح شده ومقوى شهوتين خصوصا پختهء او كه با گوشت چرب باشد ورافع مضرت هواى و بائى و طاعون واختلاف آبها ومدربول وحيض ومفتت حصاة ومطبوخ مهراى او كتيرا الغذا وملين طبع وپختهء او با چربى جهة تنقيهء شش و سينه از اخلاط لزجه وپختهء او در سركه يا پروردهء به سركه جهة يرقان وسپرز وبرانگيختن اشتها وتقويه هاضمه ومنع غثيان صفرا وى و بلغمى و به تنهائى مانع غثيان ادويهء كريهه ودافع سموم و آب او جهة رفع ضرر سك ديوانه گزيده نافع و خصوصا چون يكچهار يك بوزن شاه از آن در عرض سه روز خورده شود بغايت حجربست و قطور او جهة ومعه وحكه وجرب چشم وابتداى نزول آب وبا عسل جهة بياض وسعوط او منقى دماغ وبوئيدن او جهة رفع ضرر هواى وبائى و ؟ ؟
دماغى وچكانيدن آب وگذاشتن پختهء او در گوش جهة ثقل سامعه وطنين وپاك كردن چرك وتحليل رياح نافع وضمادش جاذب خون بظاهر جلد ونيكوئى رنگ رخسار وبا بار ودو عسل ونمك جهة برص وگلف وثاليل وقروح شهديه گويند مجربست وبا موى آدمى جهة زخم سگ وديوانه گزيده وبا انجير جهة گزيدن عقرب وزنبور وضماد پختهء او جهة نضج او رام بارده وبا زردهء تخم مرغ با روغن تازه جهة درد ورم مقعد وحكه وبا روغن كوهان شتر جهة شقاق مقعد وبواسير وزحير مجرب وحمول او جهة گشودن ركهاى بواسير وسيلان نرمودن خون مؤثر وجهة كجى ناخن وتشنج نافع وپوست محرق او با موى سوخته وكافور جهة آكله مجرب وقيروطى آب او با پيه مرغ جهة ريش شدن پا از كفش وموزه مفيد ومضر محرورين واكثار او مورث قى ونسيان وليثه غس ورياح غليظ ومولد كرم وخلط غليظ درجرم معده وموجب تشنگى ومصدع ومحرورين ومصلحش شستن او با آب نمك وبا سركه خوردن وبعد از آن آب انار وكاسنى تناند لنمودن ورافع بوى او باقلى ونان سوخته وكردكان مشويست است وتخم او در آخر دويم گرم و خشك وبا رطوبه فضيلة ومبهتى وضماد من جهة داء الثعلب وبق نافع وقدر شربتش يك مثقالست بصل القى پيازيست ريزه وپوست او سياه وبرگش از برگ بلبوس درازتر بغايت گرم وآب طبيخ او بغايت منقى واگر قدرى زياده خورده شود فضله را بقى دفع كند وبسقوط قوه وخناق كشنده واولى استعمال نكردن اوست بصل العنصل وبصل الفار وبصل البئر اسقيل است بصل الماكول بلبوس است بصل الزيز وبصل الذئب بلبوس است وگويند صنفى از بلبوس است بصل النرجس پياز نرجس است ودر حرف نون مذكور است وبه دستور ساير پيازها در حين ذكر نباتها مذكور است بصاق آب دهن است ودر انسان مذكور شد بصاق القمر حجر القمر است بصل الحيه و بصل الخنابله اسقيل است وگويند بلبوس است بطم به فارسى وتركى درخت سقز نامند وآن عظيم مىشود وديرخزان مىكند وبرگش و بارش با عطريت وتخمش سبزه وشبيه بسماق وعدس واز آن بزرگتر وبا خوشه ومغزش سبز وپوست او ترش وبه فارسى بن نامند درحبة الخضرأ موصوفست وصمغ آن را به فارسى وتركى سقز نامند ودر علك البطم مذكور است اما درخت وبرگ وشاخ او در اول سيم گرم وخشك ومحلل و قابض ونطول پوست او محلل اورام وبرگش خضاب موى وخاكستر چوب او جهة داء الثعلب مفيد وبرگ خشك او با روغن يا سركه جهة روياندن مو دراز كردن مو مؤثر است بطيخ لغة روميست وبه فارسى خربزه نامند وبيونانى قابش ناشيرين او سرد ودر دويم تر وشيرين او بقدر شيرينى

49