گياهيست برگش سفيد وباز وايد مثل اره وزغب دار وگلش زرد وثمرش شبيه بشاخ گاو ومنحنى وازينجهة مقرن گفته اند ودر جوف او دانها مثل حلبهء كوچكى ومنبتش بيشتر كنار دريا است واو غير جيلا هنگست چه دانهء او زرد است واين زرد نيست در سيم گرم و خشك وجالى ومقطع اخلاط حابقى واسهال وبرگ وكل او جهة ثيقهء جراحات وخشكريشهء او واكتحال گل او جهة قرحهء چشم وطبيخ بيخ او جهة علل باردهء جگر وعرق النساء ورقيق كردن اخلاط غليظه لزجه نافع ويك مثقال از تخم او مسهل قوى اخلاط لزجه است خشخاش زبدى گياهيست بسيار سفيد وسبك وساقش بقدر زرعى وبسيار ريزه ودراز وبيخ او باريك وثمرش متصر به برگ او وسفيد ومستعمل از وثمر او ودر وسط تابستان مىرسد بغايت گرم وتند ودر طبخ مثل جبلاهنگ واز جملهء سموم ومسهل ومقيئ قوى وجهة ثقيهء دماغ ورفع بلغم وصرع مفيد وقدر شربت از تخم او تا يك درهم است خشاب به فارسى اسم آب مطبوخ ميوها است كه با شكر طبنج يافتهء باشد مثل آلو بالو ومويز وسيب وبه وزرد آلو وامثال او ومجموع او الطف از اصل او ومؤلف تذكره گويد كه از آلو بالو جهة تشنگى واصلاح خلط محرق والتهاب ودرد سپرز واز به جهة تقويه اعضاى رئيسه وارواح وهاضمه ورفع عفونان واز سيب جهة خفقان وغشى وكرب واز مويز جهة تصفيهء صوت وتفتيح سدد ويرقان وضعف وجگر وعسر البول واز امرود جهة سرفه وتب عفنه ومنع ارتفاع بخارات بدماغ وبو ثرين او خشاب زرد آلوست ومجموع مولد رياح ومصلح همه انيسون ومصطكى خشكنجبين معرب از انگبين خشكست وآن عسلى است در غايت خشكى وسبز وزرد وسفيد وسياه وسرخ مىباشد ودر تنكابن شكرى نامند ودر ديلم وطبرستان اسب دندان گويند سفيد او در جميع افعال قويتر از عسل ودر غايت حدة وبيوستست وزرد وسرخ او قويتر است از سفيد وسبز او بسيار گرم ومايل بتلخى وسياه او قريب بعسل بلادر در چهارم گرم ودر غايت جلا وتقطيع وتحليل وزياد او محرق اخلاط ومهلك وقدر شربتش تا يك درهم است خصى هرمس حلبوبست خصيه البحر وخصى خزه اسامى جند است خصى الديك حب البان است ومؤلف تذكره گويد عير اوست وگياه او شبيه بعنب الثعلب واطول ودانهء او بقدر آلوبالو وسفيد ودر دويم گرم وخشك ومسهل بلغم لزج ومحلل رياح وضماد او جهة تحليل صلابات ومفاصل نافع ومصدع ومكرب ومصلح او بنفشه وقدر شربتش تا يك درهم است وبدلش زيره است خصى الثعلب به فارسى ثعلب گويند وآن بيخسيت سفيد واز سورنجان كوچكتر وطعم او شيرين وبالزوجه واندك تندى ودر بوى شبيه موى منى مثل دو بيضهء كوچكى با هم ملاصق باشد واز هر بيضهء ريشهء باريكى دراز رسته ودر آخر هر يك دانهء كوچكى موجود كه هر چندان دانه بزرگشود بيضهء او كوچك گردد واز ينجهة قاتل الاجنه نامند ومستعمل اصل بيضه است نه حب مذكور وبرگش بقدر انگشتى واز برگ پياز اندك عربضتر وپهن بر روى زمين ونرم وساق او بقدر شبرى وبر بالاى او دو عدد گل زرد رنگ ودر وسط گل چيزى سياه ومنبتش حبال وامان مناك وبى تخم است در آخر اول گرم وتر ومبهتى ومقوى عصب وجهة كزاز وتشنج يا بس وتوليد منى وتقويه نعوظ وطلاى او با روغن گل مقوى موى ومنبت او ومانع سقوط وقدر شربتش دو مثقال ومضر فم معده ومصلح آن شكر وبدلش تخم رطبه وتخم زردك است وگويند نوعى از او را گلى است كه در او چيزى شبيه بمگس مىباشد وبيخ او در تقويه باه ضعيفتر است ونوعى ديگر مىباشد برگ وشاخش سرخ وبر سراو دو عدد گل بسيار كوچك ودرون او تخم سياهى ودر تابستان ميرويد ودو سال ميماند ودر دويم گرم وتر وگويند جهة امراض سودا وى مجربست وهر كه آن را قلع كند دست آنشخص بيحس وحركت كردد وچون او را بسوزانند وبا موم وروغن زيتون يا با سركه تدهين كنند رفع او شود ونوع چهارم آن را برگ سه عدد ومايل بطرف زمين وشبيه به برگ سوسن سفيد واز آن كوچكتر ورنگش سرخ وساقش باريك وبقدر زرعى وگلش مثل سوسن آزاد كه زنبق است وبيخش مدور بقدر جوزى وسرخ ودرونش سفيد وبالزوجة وشيرين ودر دويم گرم وتر وبغايت مبهتى است ونوع پنجم را نبات وبيخ مثل نوع چهارم وتخم او شبيه بتخم كتان واز آن بزرگتر وبراق وصلب در سيم گرم وبا رطوبت فضليه ودر تحريك بأ قويتر از سقنقور وچون بيخ مزبور را در دست دارند باعث نعوظ كردد وجهة فالج ولقوه وتسمين بدن وريزانيدن حصاة وحمول او با زعفران واندكى مشك موجب حمل در همانساعت ومجرب دانسته‌اند وتخم او با شراب بغايت موجب نعوظ ومكدر حواس ومضر محروزين ومصلحش سكنجبين وقدر شربت از بيخ واز تخم او تا يك درهم است خصى الكلب بيونانى ارخس نامند وآن بيخ گياهيست مثل دو زيتون بهم چسبيده يكى ماده وبزركتر ومملى وديگرى نمو كوچكتر وغير ممتلى وسفيد لون وبرگش شبيه به برگ كند ماد ساقش بيبرگ وتا نيمزرع وگلش ريزه وبا هم متصل شبيه بسرو بنفش وشبيه بكل اصابع صغير وحقير در فيروز كوه هر دو را مشاهده نموده با همه صفات باهم شبيه اند مگر آنكه گل اصابع صغير بسيار بهم متصل نيست وسرخ ارغوانيست ودر آخر دويم گرم وخشك ومحلل او رام بلغمى ومسخن ريه ومادهء او با رطوبه فضيله وتازهء او كه با شير پخته باشند بغايت محرك باه وخشك قسم نرا وقاطع او وگويند هر يك از نر ومادهء او كه بعد از ديگرى خورده شود فعل اول را

104