دهقان اين پيشنهاد را پذيرفت ، قتيبه به مردانى كه در صندوقها بودند گفت نيم شب درها را بگشاييد و بيرون آييد و خود را به دروازه برسانيد و آنرا بگشاييد ، بدستور دهقان [ 407 ] صندوقها را وارد شهر كردند . چون شب فرارسيد و مردم آرميدند ، مردان مسلح و زره پوشيده با شمشيرهاى خود بيرون آمدند و هر كس را با آنان روياروى شد كشتند و خود را به دروازه رساندند نگهبانان را كشتند و دروازه را گشودند .
قتيبه همراه سپاهيان به شهر در آمد و چون بانگ برخاست دهقان از راهى زير زمينى گريخت و به پادشاه پيوست و سمرقند به تصرف قتيبه در آمد و مردى را بر آن گماشت و خود بسوى چغانيان حركت كرد و پادشاه چغانيان گريخت و به سرزمين تركان پناه برد و كشور را براى قتيبه رها كرد .
قتيبه وارد چغانيان شد و كارگزاران خود را به كش و نسف [ 408 ] فرستاد و تمام ما وراء النهر و تخارستان را گشود و هيچ نقطه اى از خراسان باقى نماند مگر اينكه آنرا تصرف كرد .
قتيبه چند سال حاكم خراسان بود تا آنكه سپاهيانش بر او شورش كردند و كشتندش ، و وليد بن عبد الملك جراح بن عبد الله حكمى را بر خراسان گماشت .
وليد در سال نود و يكم هجرت حج گزارد و در آن هنگام عمر بن عبد العزيز از تجديد ساختمان مسجد پيامبر ( ص ) فارغ شده بود ، وليد به مسجد در آمد و در آن به گردش پرداخت و همه جاى مسجد را بررسى و بازديد كرد .
بروزگار وليد جز تنى چند از اصحاب رسول خدا ( ص ) باقى نمانده بودند كه از جمله ايشان سهل بن سعد ساعدى است كه كنيه ابو العباس داشت و مقيم مدينه بود و اواخر حكومت وليد درگذشت [ 409 ] و به هنگام مرگ صد ساله بود و

407 - خوانندگان ارجمند توجه دارند كه دهقان به معنى سالار و صاحب و مورخ هم بكار رفته است ، ر . ك ، فرهنگ معين و برهان قاطع . ( م ) 408 - براى اطلاع از جغرافياى نسف كه همان نخشب است ، ر . ك ، بر مقدمه استاد محترم آقاى دكتر احمد مهدوى دامغانى بر كشف الحقايق نسفى ، صفحه 26 - چاپ بنگاه ترجمه و نشر كتاب . ( م ) 409 - در طبقات ابن سعد مكرر از او نام برده شده است و براى اطلاع از شرح حال او و اينكه حجاج بن يوسف بر گردن او مهر بندگى زد ، ر . ك ، ابن اثير اسد الغابه ج 2 ص 366 . ( م )

370